The Picnic that changed Europe

Minder eenheid is meer creativiteit

Deze week vind in Amsterdam het multimediafestival Picnic plaats. Een presentatie van hedendaagse cutting edge creativiteit en innovatie, met sprekers uit binnen- en buitenland. Eergisteren was op de radio een voorproefje te horen. Willem Velthoven, de directeur van Mediamatic en medeorganisator van het festival, verklaarde waarom volgens hem Nederland zo hoog staat aangeschreven als het gaat om innovatie en creativiteit. Het Nederlandse gebrek aan eenheid en hiërarchie zou daarmee te maken hebben. Ideeën worden dus niet van bovenaf gedicteerd, maar komen van onderop, links en rechts, overal vandaan. Onderlinge concurrentie zorgt vervolgens voor een marktwerking waarbij innovatie de manier werd om te overleven. Dat was ongeveer de strekking van zijn verhaal. Ik zou daar nog aan toe kunnen voegen dat Nederland praktisch een moeras was en dat het om te beginnen al creativiteit vereiste om hier een beetje normaal te kunnen wonen. Het betoog van Velthoven deed mij denken aan een les vroegmoderne geschiedenis. In die les werd de vraag gesteld hoe het kan dat het uiteindelijk de Europeanen waren die de wereld overzeilden en koloniseerden, terwijl de Chinezen toch veel verder ontwikkeld waren. Van vrijwel elke willekeurige Europese uitvinding, zoals het kompas, het buskruit en de boekdrukkunst werd al eeuwen eerder in China een prototype ontwikkeld. De 15e eeuwse Chinese schepen waren ongeveer vier keer zo groot als de 17e eeuwse Hollandse schepen.

Waarom liet China het met die grote voorsprong afweten en keken ze toe hoe de Portugezen, Spanjaarden en later Hollanders en Engelsen de wereld onderwierpen? Het antwoord is te vinden in de eenheid van China en de verdeeldheid van Europa. In de hofcultuur van het conservatieve Ming keizerrijk was veel weerstand tegen uitbreiding van het commerciële netwerk. Angst voor vreemde invloeden die de macht van de dynastie zouden kunnen ondermijnen speelde daarbij een rol. Op bevel van de keizer werden daarom de handelsbetrekkingen met Portugezen verbroken en ondernemingen zoals ontdekkingsreizen verboden. De sterke hiërarchie van het keizerrijk zorgde ervoor dat het bevel werd gehoorzaamd en het rijke en superieure China trok zich terug in splendid isolation. Het ging daarna trouwens al snel bergafwaarts met de Ming dynastie. Europa daarentegen was een lappendeken van staten, staatjes en steden die elkaar beconcurreerden op leven en dood. Niemand was er voor lange tijd de baas en de besten kwamen vanzelf bovendrijven. Innovatie, creativiteit en durf was hier een kwestie van survival. De wetten van Darwin heersten er en een gevoel van urgentie. Zie de beschrijving van creatief Nederland aan het begin van dit verhaal. De gelijkenis is opvallend. Nederland is ook een lappendeken zonder eenheid. Wat Europa is voor de wereld is Nederland voor Europa, zo lijkt het. Nederland is in dit opzicht Europeser dan Europa zelf. Misschien ligt hier ook de verklaring dat we in Nederland niets willen weten van EU-regulering. Die zorgt er immers voor dat de Europese lappendeken minder kleurrijk wordt. Meer eenheid betekent minder creativiteit. Dat de Nederlandse creatieve sector zich in Amsterdam concentreert hoeft dus niemand te verbazen. Deze stad is volgens Trouw met 177 nationaliteiten de meest diverse stad ter wereld en dus de vanzelfsprekende gastheer van het Picnic festival. 

Maar pas op, picknicken kan tot eenheid leiden. Precies 20 jaar geleden werd op de grens van Oostenrijk en Hongarije, de Paneuropese Picnic gehouden, ook wel 'the picnic that changed Europe' genoemd. Die zorgde ervoor dat in hetzelfde jaar in november de Berlijnse muur naar beneden kwam. Daarmee kwam een einde aan een verdeeld Europa. Als ze dat toen niet hadden gedaan waren we nu nog véél creatiever geweest.